روز جهانی چای
امروز ۳۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۰ روز جهانی چای است؛ این میراث کهنسال، خستگی‌ناپذیر و محبوب دل‌ها.
با توجه به تاریخ طولانی و اهمیت فرهنگی و اقتصادی چای در سراسر جهان، در سال ۲۰۱۵، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ۲۱ می را به عنوان روز جهانی چای اعلام کرد و از سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) خواست تا هر ساله به مناسبت این روز جشن و مراسمی ترتیب دهند.
هرچند پیش از این یعنی از سال ۲۰۰۵ تا امروز، کشورهای چای‌خیزی مثل هند، سری‌لانکا، نپال، ویتنام، اندونزی، بنگلادش، کنیا، مالاوی، مالزی، اوگاندا و تانزانیا ۱۵ دسامبر را به عنوان روز چای جشن می‌گرفته‌اند.
اهدافی فراتر از نوشیدن چند جرعه
روز جهانی چای فرصتی برای تجلیل از میراث فرهنگی و کشاورزی، اهمیت اقتصادی و ویژگی‌های سلامتی چای است؛ در حالی که تلاش می‌شود تولید آن در مسیر «از مزرعه تا فنجان» پایدار باشد و مزایای آن برای مردم، فرهنگ‌ها و محیط زیست طی نسل‌ها زندگی، ادامه داشته باشد.
هدف از این روز، افزایش آگاهی نسبت به تاریخ پرقدمت، اهمیت زیاد اقتصادی چای و سهم آن در سلامت، فرهنگ و توسعه اقتصادی-اجتماعی در اطراف جهان است که در راستای تولید و مصرف پایدار آن یک همت همگانی را می‌طلبد.
همچنین امروز با هدف جلب توجه دولت‌ها و شهروندان به تاثیر تجارت جهانی چای بر کارگران و تولیدکنندگان برگزار می‌شود و نیازمند حمایت دسته‌جمعی و یکپارچه‌ای برای قیمت‌گذاری و داد و ستد عادلانه و منصفانه است.
چای و اهداف توسعه پایدار
تولید و فرآوری چای به چند هدف توسعه پایدار کمک می‌کند:
- کاهش فقر شدید
- مبارزه با گرسنگی به ویژه در کشورهای در حال توسعه که چای یکی از منابع اصلی درامد است
- توانمندسازی زنان
- بهره‌گیری پایدار از اکوسیستم های طبیعی
- آگاهی‌بخشی عمومی از اهمیت چای در راستای توسعه روستایی و معیشت پایدار
- بهبود زنجیره ارزش چای در تمام مراحل از مزرعه تا فنجان
چای و تغییرات آب و هوایی
چای نسبت به تغییرات اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر است. چای را فقط می‌توان در شرایط آب و هوایی خاصی تعریف کرد. از این رو در تعداد محدودی از کشورها تولید می‌شود که به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی هستند.
قابل توجه است که تغییرات دما و الگوی بارندگی، همراه با سیل و خشکسالی بیشتر، در حال حاضر بر عملکرد و کیفیت محصول چای و قیمت آن تاثیر می‌گذارد، درآمد را کاهش می‌دهد و معیشت روستایی را تهدید می‌کند.
چای و وابستگی اقتصادی به آن
تولید و فرآوری چای، چرخ زندگی میلیون‌ها میلیون نفر را به ویژه در کشورهای در حال توسعه می‌چرخاند و منبع اصلی درآمد و عایدات ارزی است. در حال حاضر چای در حدود ۳۵ کشور دنیا کشت می‌شود و اشتغال و درآمد میلیون‌ها نفر از جمله کشاورزان خرده‌مالک و خانواده‌های آنها به این محصول وابسته هستند.
گرامی‌داشت این روز، تولید، مصرف و تجارت پایدار چای را ترویج می‌کند و فرصتی را برای بازیگران این صحنه در سطح جهانی، منطقه‌ای و ملی و حتی محلی فراهم می‌کند تا اطمینان حاصل شود که چای همچنان در کاهش فقر شدید، مبارزه با گرسنگی و حفاظت از منابع طبیعی و میراث فرهنگی نقش دارد.
طبق آمار سازمان چای در سال ۹۸، در صنعت چای ایران ۵۵ هزار نفر به صورت مستقیم و ۲۰۰ هزار نفر نیز به صورت غیرمستقیم اشتغال دارند.
ظهور موفق چای در ایران
حدود سال‌های ۱۲۷۸ تا ۱۲۸۰ شمسی بود که حاج محمد میرزا کاشف‌السطنه، کنسول وقت ایران در هند، چند هزار قلمه چای آسامی، بذر چای و دارچین و فلفل و … را از هندوستان به لاهیجان آورد. چند سال بعد او توانست یک کیلوگرم چای لاهیجان را به محضر شاه وقت، مظفرالدین‌شاه، بفرستد و لقب کاشف‌السلطنه را دریافت کند. هرچند که می‌گویند پیشگام کشت چای در ایران یک انگلیسی بود که میان آب و هوای لاهیجان و کوهپایه‌های هیمالیا مشابهت‌هایی یافت و اقدام به کشت چای کرد. چند سال بعد یعنی حدود سال ۱۳۳۷سازمان چای ایران رسما شروع به کار کرد.
سبک چای‌نوشی
اواخر عهد قاجار، ایرانیان از دو شیوه‌ی متفات نوشیدن چای داشتند: یکی به پیروی از چای نوشیدن روس‌ها بود که تا امروز به نام قندپهلو مشهور است؛ بدین شکل که قند را می‌خوردند و سپس چای را با جرعه‌های بزرگ پشت آن می‌نوشیدند و دیگری سبک انگلیسی‌ها بود که چای شیرین شده با شکر ریز و به صورت جرعه‌های کوچک نوشیده می‌شد.
امروزه این نوشیدنی پای ثابت فرهنگ غذایی و نوشیدنی ما است به طوری که صبحانه‌مان را با به سبک انگلیسی با چای شیرین شروع می‌کنیم و عصرانه‌مان را با چای دیشلمه به شیوه روسی پایان می‌بریم.
نماد اشرافی‌گری، سفره‌داری و مهمان‌نوازی
در اوایل ورود چای به ایران، تنها طبقه دربار و اشراف بودند که چای‌نوشی می‌کردند، چرا که این کار فاخر در میان این قشر، نمادی ازسفره‌داری، اشرافی‌گری و ممتاز بودن محسوب می‌شد.
همان‌طور که بر سر در ورودی خانه بروجردی‌ها در کاشان که در عهد ناصری ساخته شد، نقش سماور و قوری را می‌بینیم که به عنوان نشانه‌ای از ثروت و تشخص به تصویر کشیده شده است.
همچنین نقش سماور، قوری و اسباب چای بر سردر خانه‌ها یا روی سنگ مزارها نمادی از میهمان‌نوازی و گشاده‌دستی صاحبخانه یا فرد درگذشته بوده است.
اسباب چای‌نوشی
در آن روزها نشانه‌های بارزی از جامعه‌پذیری ایرانیان برای پیروی از سبک و شیوه‌ی چای‌نوشی روسی دیده می‌شد. اسباب چای دم‌کنی و چای‌نوشی با اسم‌های روسی وارد فرهنگ زبانی و غذایی ایرانی شدند و جا افتادند.
شاید امیر کبیر در پررنگ شدن نقش چای در ایران نقشی داشته باشد. او دو دست اسباب چای از جمله سماور نقره‌ای به عنوان هدیه از طرف دولت فرانسه و مجموعه‌ی دیگری را از تاجر روسی پذیرفت و بعدها انحصار ساخت سماور را با یارانه دولت به یک استادکار اصفهانی اعطا کرد.
مردم در اوایل اشنایی با سماور، آن را حمام برنجی می‌نامیدند ولی در نهایت واژه سماور در فارسی جا افتاد و باقی ماند. چای در قوری روی سماور دم می‌کشید و در استکان‌های کمر باریک و روی نعلبکی، کنار قند و شکر پذیرایی می‌شد.
به وقت ازدواج دختران ایرانی، ابزاری مثل سماور، قوری و نعلبکی بخشی از لیست پشه‌نامه۱ آنها بود.
در قهوه‌خانه‌ها، کارگران بسته به مسئولیت‌شان شغل‌های مرتبطی می‌گرفتند. آنها قندگیر، چای بده، استکان جمع‌کن، استکان شوی و غیره بودند.
استاندارد چای
در نشریه اتاق بازرگانی بهمن ۱۳۳۸، شماره ۸۹ بخشی درباره استاندارد چای می‌خوانیم که جالب توجه است:
«برای مرغوب کردن چای ایران، سازمان چای استاندارد بین‌المللی چای را در ایران عملی ساخت و آن برگ سبز درجه یک شامل یک غنچه و دو برگ و برگ سبز درجه دو شامل یک غنچه و سه برگ است. خارج از این دو نمونه، برگ سبز دیگری تحویل گرفته نمی‌شود زیرا فاید ارزش چای مطلوب و مرغوب است و چیدن خارج از دو نمونه فوق موجب صدمات جبران‌ناپذیر به بوته چای می‌شود.»
- سیاهه و ریز تمام جهیز عروس که به امضای داماد می‌رسانند و به کسان عروس می‌دهند.
منابع:
- http://www.fao.org/international-tea-day/en/
- https://www.un.org/en/observances/tea-day
- https://www.irantea.org/fa
- https://www.mehrnews.com/news/4664245/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%DB%8C%D9%85-%DB%B5%DB%B5-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D9%81%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA-%DA%86%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84
- https://www.iranicaonline.org/articles/cay-tea
تالیف‌ترجمه: گروه ساوا